Ik probeer gezond te eten. En naarmate ik daar meer over lees en leer begin ik de naakte onmogelijkheid van dat voornemen in te zien. Aangezien gezondheid centraal staat in mijn lessen komt het thema voeding ook geregeld ter sprake. Wanneer iemand bepaalde klachten heeft, pijn bijvoorbeeld, adviseer ik om eens twee weken zaken als rood vlees en koffie te laten staan. Pijn wordt gevoed door Yang, zoals rood vlees en koffie. Simpele remedie. Wanneer mensen een algemeen voedingsadvies willen raad ik ze aan om vooral veel te variëren.
In de loop van je leven ontdek je ook van alles over wat voeding met je doet. Zo heb ik tijdens mijn bezoeken aan China geleerd dat ik het enorm goed doe op witte rijst. Op brood reageert mijn lichaam erg slecht. Maar ja, ik ben opgegroeid in een brood-etend gezin, en niet in een rijst-georiënteerde maatschappij. Elke maaltijd weer maken we keuzes die onze energie beïnvloeden, onze gezondheid. En bij die keuze worden we geleid door tal van zaken.
Keuzes
Je kunt de wereld in je eentje misschien niet veranderen, maar je kunt je eigen wereld wel veranderen. Je moet met jezelf kunnen leven, en dat beïnvloedt bij mij in ieder geval een groot deel van de keuzes die ik maak. Terwijl ik dat zeg, bedenk ik me dat ik ook wel moet opbiechten dat ik niet heilig ben. Ik eet wel eens een hamburger. Ik drink alcohol. Om maar wat voorbeelden van slechte voeding te noemen.
Ik probeer sinds kort vlees te minderen, maar ik ben geen vegetariër. Sterker nog: ik vind vegetarisch eten vaak saai. Als ik dan een keer vlees eet, dan wel graag biologisch. Al is het een woord dat ook dubieus aan het worden is. Ik ga naar mijn biologische slager en kijk naar al het uitgestalde lekkers in de koelvitrine. Verleidelijke, prachtig rode biefstukjes. En ik denk dan meteen: “Wel raar, die man levert biologisch vlees, maar gebruikt op zijn minst wel kleurstoffen.” Vlees is namelijk van nature niet zo mooi rood. Althans niet lang. Ik had ooit een slager die daadwerkelijk zonder geur-, kleur- en smaakstoffen werkte, en het vlees zag er altijd grijsgroenig uit. Lekker!
Vis
Persoonlijk ben ik ook niet zo’n liefhebber van vis. We hebben onze oceanen en zeeën vergiftigd, onder meer met plastic, en dat zit ook in elke cel van elke waterbewoner. Vis wordt daarnaast ook veel – net als vlees – op volkomen onverantwoorde en onmenselijke manier gekweekt. Groente en fruit hebben meestal geen smaak, hetgeen voor mij bewijst dat er geen energie in zit en je dus niets oplevert.
Wanneer groente en fruit uit het buitenland komt heeft het wel degelijk smaak. Maar naar mijn idee zou je dat dan in dat buitenland moeten opeten. De minste reden om geen dingen uit verwegistan te eten is dat de transportketen dan zo lang wordt dat controle op de kwaliteit uitzonderlijk lastig is. Enfin, zomaar wat algemene gedachten.
Laat ik nog maar even wat schoten voor de boeg geven. De schijf van vijf vind ik volkomen achterlijk, en we hebben in Nederland organisaties die onze voeding moeten bewaken en die het schandalige lef hebben om te beweren dat “onze voeding veilig is en dat we die hoge standaard moeten handhaven”. Kippen, koeien, schapen, geiten en hun kinderen worden hun leven lang aan stress blootgesteld. Elke cel van hun lichaam is doordrenkt van angst en spanning. En dat eet jij dan op. Wat voor soort energie levert dat je op, denk je?
Ik drink nauwelijks frisdrank, zeker geen ‘light’ (aspartaam). Ook drink ik geen melk. Ik eet roomboter in plaats van margarine. Ons lichaam heeft vet nodig. Margarine werd ooit ontwikkeld om kalkoenen vet te mesten. Het is eigenlijk helemaal geen boter en brengt alleen maar schade toe aan je lichaam. Meteen laten staan! Wat je zeker ook absoluut niet meer moet doen is bakken in vloeibare boter. Eng!
Maïsstroop
Het begon allemaal in de jaren ’70. Een paar toevalligheden kwamen bij elkaar. In Amerika was er eens een minister van landbouw die de boeren in de VS wilde steunen. Hij stelde intensieve teelt van maïs voor en introduceerde als een subsidieprogramma.
In diezelfde tijd was er een Japanner die uit maïs een bijzonder sterke zoetstof wist te halen, bekend onder namen als glucosestroop, fructosestroop of simpelweg maïsstroop. In Amerika staat het bekend als HFCS (High Fructose Corn Syrup). Een derde factor was een wetenschapper die in de jaren ’50 had aangetoond dat verzadigde vetten direct gerelateerd kunnen worden aan hart- en vaatziekten. Zo’n 20 jaar later had dat idee helemaal post gevat. Tegenwoordig staan zijn onderzoeksresultaten bloot aan toenemende kritiek, hij zou er mee gerommeld hebben om tot zijn conclusie te komen. What’s new? Wetenschappers kunnen alleen maar wetenschappen als ze geld krijgen. En ze krijgen alleen maar geld als ze met resultaten komen. Sterker nog, ze krijgen alleen geld als ze met de (door de grote industrieën gewenste) resultaten komen. Lijkt me geen goed sturingsmechanisme.
Begin jaren ’70 kwamen die drie dingen dus samen. Fabrikanten in Amerika wilden de hoeveelheid verzadigd vet in producten drastisch terugbrengen. Maar daardoor werd het product ook nagenoeg smakeloos. Vet smaakt lekker. Maar goed, dan is daar opeens de net ontwikkelde zoetstof HFCS, en er is opeens een enorme hoeveelheid maïs verkrijgbaar. Het is goedkoop en vrijwel onbeperkt houdbaar. Het werd ook niet uitgebreid getest. Maïs is toch een natuurproduct? Daar kan toch niks mis mee zijn?
Metabool syndroom
Glucose en fructose hebben allebei de chemische formule C6H12O6. Maar fructose is wel ongeveer 1,7 maal zoeter dan glucose. En ze versterken elkaars zoetkracht. Waarom zijn deze stoffen slecht? Zoet is toch lekker? Het menselijk lichaam is niet gemaakt voor zo’n overdosis zoetstof. Fructose is weliswaar een natuurlijke zoetstof, maar een overdaad is niet goed voor je. Kritische westerse wetenschappers registreren toenemende vermoedens dat het fructosebombardement het menselijk organisme in de war schopt. In ieder geval wordt door wetenschappers een verband gelegd tussen fructosegebruik en metabool syndroom. Deze aandoening omvat hoge bloeddruk, suikerziekte, verhoogd cholesterol en overgewicht. Als je last hebt van tenminste drie van deze dingen dan heb je metabool syndroom. Het metabool syndroom is de belangrijkste oorzaak voor vroegtijdig ontstaan van aderverkalking.
Monsanto
Er spelen vele verhalen door elkaar heen. Eén zo’n verhaal betreft natuurlijk genetische manipulatie. Ik krijg behoorlijk jeuk van alle ‘geruststellende’ woorden en ben er van overtuigd dat genetische manipulatie – laat ik het even heel voorzichtig formuleren – niet zo goed voor je lichaam is. Er zijn in de wereld een paar grote spelers als het gaat om Frankenstein food. Ze heten Monsanto, Bayer en Syngenta. Monsanto levert bijvoorbeeld in Amerika al het zaad voor maïs. Ze hebben het zaad genetisch gemanipuleerd en zo ongevoelig gemaakt voor de dingen waar eerder heftige bestrijdingsmiddelen voor nodig leken. Maar ze hebben het ook zo gemanipuleerd dat het zaad maar één jaar bruikbaar is. Boeren moeten dus elk jaar opnieuw zaad kopen.
Frankenstein food
Ik stond bij mijn biologische groentenboertje, en die vertelde een klant met een trotse toon in zijn stem dat in Amerika maïsstroop in 80 tot 85% van alle producten zit. Laat die maar even op je inwerken. Er is dus een enge stof, die op het eerste gezicht natuurlijk is (en dus een aureool van ‘veilig’ heeft), die sterk onder verdenking staat verantwoordelijk te zijn voor een hele reeks nare ziektes. En die zit in vrijwel alles wat de Amerikanen eten. Triest. HFCS-voeding heeft inmiddels ook een aardige bijnaam gekregen: Frankenstein food.
Hoe staat het eigenlijk in Nederland. Dat is altijd wat lastig te ontdekken. In ieder geval is er een ingewikkeld verhaal, waarin wereldwijd afspraken zijn gemaakt over voeding. Google maar eens op codex alimentarius. Amerika slikt genetische manipulatie kennelijk behoorlijk kritiekloos. In Europa ligt dat toch wat anders. Onderzoek toont aan dat wij Europeanen behoorlijk gereserveerd staan tegenover genetische manipulatie. We willen ze niet op onze akkers, en we willen ze niet eten.
Maar toch, maar toch… Er zijn een paar grote spelers op het terrein van genetische manipulatie, en die willen zo langzamerhand ook in Europa de boer op. En het klinkt ook allemaal zo aantrekkelijk voor minder kritische geesten. Want de bedrijven beloven dat ze een einde zullen maken aan honger in de wereld, dat ze de langverwachte grote milieuramp gaan voorkomen en voorspoed zullen brengen voor de arme landen. Met andere woorden: ze brengen het paradijs op aarde en lossen alle grote problemen van de mensheid op.
Ondanks al deze mooie beloften vindt maar 1% van de Britten het een goed idee om genetische gemanipuleerde voeding in de supermarkt te hebben. De cijfers in Nederland ken ik niet, maar ik verwacht eigenlijk dat in een kritisch denkend land als het onze die cijfers ongeveer gelijkluidend zullen zijn. En terecht. Het probleem is dat de besluiten niet worden genomen door kritisch denkende burgers, maar door politici. Je zult mij niet horen zeggen dat die niet integer zijn, of niet weldenkend. Maar ze opereren in vreemde krachtenvelden, zitten te polderen, te middelen, uit te ruilen, te vergrijzen. Mijn vertrouwen dat het besluit van politici de mening van de burgers weerspiegeld is nihil. Monsanto heeft recent de lobby n Europa gestaakt. Maar dat zegt natuurlijk niets. Er is een grote markt te veroveren.
In Europa is de voedselindustrie ook aan het ontdekken dat het makkelijk en goedkoop is om ‘ontvette’ producten smaak te geven met maïsstroop. In Nederland zit HFCS bijvoorbeeld in een aantal koeken, zoals ‘roze koeken’ en mergpijpjes. Het zit in frisdrank, koek en repen, maar ook in minder verdachte waren als muesli, worst, soep, mosterd en ketchup. Maar het is nog lang niet zo erg als in de VS, waar je zelfs geen brood meer kunt krijgen zonder HFCS.
Er is een verschil tussen de EU en de VS: in de VS wordt overwegend de vorm HFCS 90 gebruikt, een variant met 90 procent fructose. In Nederland zijn de varianten HFCS 55 en HFCS 42 met respectievelijk 55 en 42 procent fructose meer gebruikelijk. HFCS bevat in Europa niet meer fructose dan glucose. Dit betekent dat het vergelijkbaar is met ‘gewone’ suiker.
Dat maakt HFCS in Nederland dus tot een wat minder ongezonde toevoeging dan in de VS. Desondanks is het een stofje om goed op te letten: net als andere suikers voegt het immers weinig of niets toe aan een gezond voedingspatroon.
Lever
‘Fructose komt in een normale voeding slechts mondjesmaat voor’, zegt dr. Victor Zammit, biochemicus aan het Hannah Research Institute in het Schotse Ayr. ‘Als het meer dan een paar procent van je dagelijkse energie-inname levert, haalt de stof een levensgevaarlijk trucje uit met de lever. Het zet het orgaan aan grote hoeveelheden vrije vetzuren in de bloedbaan te dumpen.’ Bij gevoelige personen gaan die ‘triglyceriden’ linea recta naar de vetcellen rond het middel. Ook maken ze de insulinereceptoren in de spiercellen minder gevoelig voor het hormoon insuline, waardoor zowel de insulinespiegel als de bloedsuikerspiegel stijgen. Dat is een gevaarlijke situatie, die maar beter niet te lang kan duren.
‘Als de vetcellen rond het middel op een gegeven moment vol raken, kieperen ook zij de overvloedige triglyceriden in het bloed’, zegt Zammit. ‘Op dat moment bevat je bloed te veel triglyceriden, te veel insuline, te veel glucose en met een beetje pech ook nog eens te veel stresshormonen. Dat is zonder meer de best denkbare cocktail voor een vroeg hartinfarct.’ Exact hetzelfde mechanisme treedt overigens op als je regelmatig energierijke snacks eet. Zammit: ‘Zodra je iets eet, geeft de alvleesklier insuline af. Bij een gezond mens is dat voor de lever het signaal om de uitstoot van triglyceriden te staken. Er is immers al voldoende brandstof. Maar geef je de lever onvoldoende rust – door de hele dag te snacken en het orgaan dus voortdurend te provoceren met insuline – dan gebeurt er iets raars: de lever ziet het insuline-signaal dan juist als een teken om wél vetten in circulatie te brengen.
Het ligt voor de hand, maar het is ook direct aangetoond. Uit onderzoek dat in 2002 werd gepubliceerd in het American Journal of Clinical Nutrition blijkt dat mensen sneller aankomen als ze frisdrank met HFCS drinken. Twee groepen kregen gewone, met HFCS gezoete frisdrank, dan wel een light-variant te drinken. Na tien weken bleken de mensen die gewone frisdrank hadden gedronken aanzienlijk meer te hebben gegeten (28%) dan degenen die light dronken. Ze waren fors in gewicht toegenomen en hadden meer vetweefsel gekregen. Bovendien was hun bloeddruk gestegen.
Fructose is een van de weinige suikers die geen snelle bloedsuikerstijging geeft en geen insulinerespons oproept. Het heeft, zoals deskundigen zeggen, zowel een lage glycaemische index als een lage insuline index. Dat lijkt op het eerste gezicht geweldig gezond, maar zoals gezegd wordt de lever bloednerveus van een overdosis fructose. Er zit nog een addertje onder het gras: je krijgt er geen vol gevoel van. Bij gezonde mensen zorgt blootstelling aan insuline na verloop van tijd voor een verzadigd gevoel. De hersenen krijgen een stopteken: ‘stoppen met eten, het vat is bijna vol!’ Bij inname van fructose blijft dit signaal uit. Zammit: ‘Je kunt een halve kilo met fructose gezoet ijs eten, je hersenen hebben niet door dat er zojuist 1000 kilocalorieën zijn gebunkerd. De eetlust wordt op geen enkele manier gedempt en je blijft vrolijk doorsnaaien. Als je diezelfde 1000 kilocalorieën tijdens een gewone maaltijd naar binnen werkt, zit je voor een uur of vijf vol.’
Maar waarom reageert ons lichaam dan toch zo slecht op fructose? ‘Omdat er historisch gezien nooit een reden voor was’, zegt John Bantle, een endocrinoloog die ooit aantoonde dat gezonde mannen binnen enkele weken het voorstadium van diabetes ontwikkelen op een dieet met 19 energieprocent HFCS. ‘Gedurende 2,6 miljoen jaar had onze stofwisseling alleen te maken met glucose. Zelfs op een dieet van uitsluitend fruit krijg je maar een paar gram fructose per dag binnen. De evolutie heeft nooit rekening gehouden met fructose als noemenswaardige energieleverancier. Daarvoor waren de in de voeding voorkomende hoeveelheden gewoon te klein. Ons lichaam is er domweg niet op berekend. De 50 gram HFCS per dag die gemiddeld is voor de meeste westerse landen, is best een leuke opsteker voor de economie, maar ons lijf gaat er totaal van naar de bliksem.’
Algemene richtlijnen voor gezond eten
Wat algemene richtlijnen zouden kunnen zijn:
Eet bewust, lees dus de etiketten.
Overdaad schaadt.
Drink 1,5 tot 2 liter water per dag.
Drink groene thee.
Varieer in de loop van een week met vlees, vis en vegetarisch. Kies voor biologisch vlees en verse vis van een goede visboer.
Gebruik niets waar Aspartaam in zit (Aspartaam staat letterlijk geregistreerd als rattengif en het wordt door onze eigen Voedsel- en Warenwet toegestaan in al onze consumptie-artikelen. De bestanddelen Methanal, Aspartic Acid, L’fenylalamine veroorzaken ondermeer blindheid en hersentumoren).
Vermijd maïsstroop (HFCS).
Drink nooit meer frisdrank (en zeker geen ‘light’ frisdrank).
Gebruik geen vloeibare boter, maar bak ik plantaardige olie.
Eet nooit bij MacDonalds (kijk maar eens naar de documentaire Supersize me).