Cholesterol. Het is een vetachtige stof, een zogenaamde lipide, die ons lichaam nodig heeft als bouwstof. Er valt veel over te zeggen, en ik weet niet hoe het met jou is, maar bij mij heeft de huisarts gedurende mijn leven al twee keer vastgesteld dat mijn waarden te hoog zijn, en dat ik dus aan de statines moet. Tijd voor een artikeltje over dit onderwerp. Ook voor mezelf nuttig om alles weer eens op een rijtje te zetten.
Er wordt nog steeds glashard beweerd dat een te hoog cholesterol hart- en vaatziekten veroorzaakt. Laat ik je geruststellen. Er is GEEN ENKEL WETENSCHAPPELIJK BEWIJS voor deze stelling. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6024687/
Goed en slecht
Ongeveer een kwart van je totale cholesterol komt door wat je eet. De rest wordt door je lichaam zelf gemaakt. Zodra je cholesterol te laag is kan je lichaam dit wijzigen door de aanmaak van cholesterol te bevorderen. Cholesterol wordt aangemaakt in je lever. Omdat vet zich niet goed kan mengen met water, heeft het lichaam een andere manier om het cholesterol en de triglyceriden (ook een vetsoort) door het bloed te transporteren, namelijk gebonden aan eiwitten. Deze eiwitten heten lipoproteïnen. Er wordt van oudsher onderscheid gemaakt tussen met name twee verschillende soorten lipoproteïnen: Hoge Dichtheid Lipoproteïne (HDL) en Lage Dichtheid Lipoproteïne (LDL). Om voor mij volkomen duistere redenen wordt HDL ook wel ‘goed’ cholesterol genoemd, en LDL ‘slecht’. Wetenschappelijk gezien is hier absoluut geen enkel bewijs voor.
Vergeet dus maar even slecht en goed. HDL en LDL zijn eigenlijk simpelweg twee vervoermiddelen, twee bootjes die cholesterol transporteren. En dan moeten we er ook nog rekening mee houden dat de metingen nog steeds worden verricht zoals in de jaren ’60. Ondertussen weten we dat er veel meer zijn. Sterker nog, we kunnen dat ook testen, we hebben de apparatuur. Maar we gebruiken nog steeds die oude meetmethodes. Ik ken deskundigen die er op hameren dat de verouderde meetapparatuur en het hele idee van HDL en LDL het grijze archief in moeten.
Je cholesterolgehalte wordt bepaald via een bloedtest. Uit die test komt een bepaalde waarde voor het totale cholesterol en voor LDL-, HDL- en het triglyceridengehalte.
Waarden
Er zijn wat gewenste waarden vastgesteld. Voor het totaal cholesterol wordt gezegd dat die onder de 5,0 mmol/l moet blijven. Sterk verhoogd cholesterol ligt boven de 8,0 mmol/l.
De gewenste waarde voor LDL ligt onder 3,0 mmol/l. Voor mensen met hoog risico op hart- en vaatziekten ligt die waarde lager, dan moet je cholesterol onder de 2,6 mmol/l zitten. Voor mensen met hart- en vaatziekten onder 70 jaar gaat de voorkeur uit naar een waarde onder de 1,8 mmol/l. Ik heb nergens kunnen ontdekken welk wetenschappelijk bewijs ten grondslag ligt aan deze grenzen, en vermoed dat de farmaceutische industrie hier wel zijn invloed doet gelden. Hoe lager de grens, hoe hoger de omzet.
Voor HDL geldt geen streefwaarde. Een hogere waarde is wellicht een indicatie voor een lager risico op hart- en vaatziekten: hoger dan 1,0 mmol/l (mannen) of 1,2 mmol/l (vrouwen).
Dan bestaat er ook nog VLDL, zeer lage dichtheid cholesterol, ook wel overblijfsel-cholesterol genoemd. Deze marker wordt vaak genegeerd, maar het is een hele goeie indicatie voor het niveau waarop je bloed insuline opneemt. Je kunt het VLDL simpelweg verkrijgen door je HDL en LDL af te trekken van je totale cholesterol.
VLDL levert vet uit voeding aan de cellen, aan de weefsels. De cellen nemen de triglyceriden op en het VLDL wordt dan LDL, een gezond, normaal LDL. Maar als je insulineresistent bent, dan weigeren de cellen om deze voedingsstoffen op te nemen. Je snapt dat het dan in je bloedbaan blijft en de waarden gaan dus omhoog bij meting.
In twee gevallen kan het cholesterol in je bloed het risico op hart- en vaatziekten vergroten, zo zegt men. Als het cholesterolgehalte te hoog is en als de verhouding tussen de soorten LDL-cholesterol en HDL-cholesterol scheef is. Vooral een scheve verhouding geeft een hoger risico.
Mijn keuzes
Tot zover het algemene verhaal. Hierna volgen mijn eigen gedachten en de resultaten van mijn onderzoek. Ik duik bij al dit soort zaken in de wondere wereld van de wetenschap, omdat ik niemand op zijn of haar blauwe ogen vertrouw. Het zijn mijn gedachten en bevindingen, doe er mee wat je wilt. Het is geen advies. Heb je problemen met je cholesterol, ga dan naar je huisarts. Maar laat je wel goed voorlichten. En vertrouw niemand op de blauwe ogen.
Roken, weinig lichaamsbeweging en een eetpatroon met veel verzadigd vet kunnen het evenwicht verstoren. Wanneer bij de huisarts is vastgesteld dat je cholesterol te hoog is krijg je meteen het dringende advies om statines te gaan slikken. Je krijgt ook te maken met een praktijkondersteuner, die je advies geeft over wat je beter wel en niet kunt eten. Nu ben ik wat dat betreft een slechte klant, ik ben eigenwijs, ik weet aardig wat over voeding, en ik maak mijn eigen keuzes. Uitgangspunt voor mij is dat ik zoveel mogelijk natuurlijke voeding wil nuttigen. Zo min mogelijk bewerkte rommel.
Je krijgt bijvoorbeeld te horen dat je de verhouding tussen LDL- en HDL-cholesterol kunt verbeteren door matig te zijn met verzadigd vet en door verzadigd vet te vervangen door onverzadigd vet. Dat kan door magere producten te kiezen, en harde vetten te vervangen door halvarine, zachte margarine en vloeibaar bak- en braadvet of olie. Daar heb je meteen een hele collectie voedingsmiddelen te pakken die ik beslist niet ga gebruiken. Vloeibaar bakvet. Waarom dacht je dat dat vloeibaar was? Vanwege weekmakers. Erg gezond, hoor. Enfin, ik hoor de praktijkondersteuner aan en denk er het mijne van. Ik heb mijn pad al lang uitgestippeld.
Statines
Wanneer je cholesterol boven een bepaalde waarde zit dan worden meteen statines voorgeschreven. Verlagen statines je cholesterol? Ja, absoluut. Maar is dat wel een goede zaak? Welke soort cholesterol wordt eigenlijk verlaagd? Helpt dat om een hartkwaal te voorkomen? Nogmaals: hier is geen enkel wetenschappelijk bewijs voor.
Recente wetenschappelijke studies laten zien dat een hogere cholesterolwaarde het algehele sterftecijfer omlaag brengt en voor een betere cognitieve functie zorgt wanneer je ouder bent. Helpen statines dan wellicht om langer te leven? Ook daar is geen bewijs voor. Waar zeker wel bewijs voor is dat statines bijwerkingen hebben. Ik kom daar in de loop van dit artikel nog op terug.
Het is zeer opmerkelijk dat bij de aanname dat er een verhoogde cholesterolwaarde wordt gemeten, meteen de vlag voor statines wordt uitgestoken. Nou ja, het wordt begrijpelijk wanneer je snapt dat artsen twee belangrijke uitgangspunten hanteren. Het eerste is ‘evidence based medicine’. En het enige waar naar gekeken wordt is: verlagen statines cholesterol? Ja, dat doen ze, zonder twijfel. En omdat er een aanname is dat cholesterol hart- en vaatziekten veroorzaken wordt klakkeloos aangenomen dat er bewijs is dat statines hart- en vaatziekten helpen voorkomen. Op tal van websites kun je dit lezen. Maar niets is minder waar.
Het tweede uitgangspunt is ‘standaard zorg’. En daarmee komen we op de beruchte protocollen. Protocollen zijn er om artsen uit de problemen te houden. Ik krijg er enorm jeuk van. Bij protocollen ga je er van uit dat alle mensen gelijk zijn, en dat is absolute kolder. Oh, we duwen er bij alle mensen met hoofdpijn een groen pilletje in en bij driekwart van hen verdwijnt de hoofdpijn. 25% komt dan terug en dan hebben we een rood pilletje, dat 60% van die mensen helpt. Ik persoonlijk hou niet van dit soort ziekenzorg.
Wat is er echt aan de hand?
Laten we eens dieper op de materie ingaan en kijken wat er echt aan de hand is. Het is interessant om je cholesterolwaarde te weten. Dat geeft je feedback over je lichaam. Maar feit is wel dat een lagere waarde slecht kan zijn, en een hogere waarde ook maar zo prima kan zijn. Je moet de waardes dus leren begrijpen. En belangrijk hierbij is dat we niet de brandweermannen gaan elimineren. Wat bedoel ik daar mee? In je lichaam is iets aan de hand. Brand. Daar komt dan de brandweer op af. Er is dus een associatie. Als je de brandweer ziet, dan zal er wel brand zijn, denken we. Maar er is geen causaal verband. De brandweer is niet verantwoordelijk voor de brand. Cholesterol is niet verantwoordelijk voor de problemen in ons lichaam. Vechten tegen cholesterol is als vechten tegen de brandweer.
We moeten gaan kijken naar de oorzaak van de brand, de echte oorzaak voor de problemen in ons lichaam. Een van die oorzaken is ontsteking, een chronische lichte ontsteking die vaak geassocieerd wordt met insulineresistentie en/of oxidatieve stress. Oxidatieve stress is een verstoring in de balans tussen de productie van reactieve zuurstofsoorten (vrije radicalen) en antioxidantafweer. Belangrijk: er is een heel sterk wetenschappelijk bewezen verband tussen deze drie veroorzakers (ontsteking, insulineresistentie en oxidatieve stress) en hart- en vaatziekten. Dit in tegenstelling tot cholesterolwaarden.
Het moet bij de inschatting van de effecten van cholesterol niet zo zeer om de waarden, als wel om de balans of onbalans. Indicatoren voor onbalans zijn:
- verhoogde bloedsuiker
- verhoogde insuline
- verhoogde A1c (lange termijn bloedsuiker)
- verhoogde trygliceriden
- verlaagde HDL (hoge densiteit lipoproteïnes)
- verhoogde verhouding tussen totaal cholesterol en HDL
- verhoogde VLDL
- LDL maat
Verhoogde bloedsuiker komt door het eten van suiker en bewerkte koolhydraten. Dit leidt ook tot verhoogde insulineresistentie en verhoogde A1c (hemoglobine). De cellen weigeren om nog extra energie in de vorm van glucose op te nemen, en wanneer de glucose niet in de cellen kan komen wordt het omgezet in vet: trygliceriden.
Dan komen we op HDL en LDL. Wanneer iemand een cholesterolwaarde die hoger is dan een vastgestelde waarde, dan gaat er een rood waarschuwingsvlaggetje omhoog.
Wat doen statines?
Wat doen statines nu eigenlijk? De lever zorgt er voor dat voedingsstoffen voor de cellen worden meegegeven aan bepaalde voertuigen die het kunnen afleveren. Een van die voertuigen is VLDL. Wanneer alles goed gaat wordt dit zoals eerder gezegd al heel snel omgezet in een heel normaal LDL. Je lever wil vervolgens dit LDL recyclen. Daarvoor heeft de lever receptoren voor de normale LDL. Er ontstaat dan zoiets als een draaideursysteem, voor LDL, maar ook VLDL en HDL. De lever zet vet om in een cyclisch proces, op een wijze die past bij wat er in je lichaam aan de hand is.
So far, so good. Maar wat gebeurt er nu wanneer in je lichaam iets mis is? Wanneer je last hebt van chronische lichte ontsteking, oxidatieve stress of glycatie (het binden van een suikermolecuul aan een eiwit- of lipidemolecuul zonder enzymatische regulatie)? Dat levert beschadigde oftewel geoxideerde LDL op. De LDL krimpt. Daarom noemde ik eerder in mijn lijstje over onbalans de maat van de LDL. Slechte LDL is die beschadigde, die gekrompen LDL. Het is op zich niet slecht, maar het is een indicatie dat je last hebt van ontsteking, oxidatieve stress of glycatie. Dát zijn de echte problemen in je lichaam. Die problemen worden veroorzaakt door een veelheid aan zaken, zoals suikergebruik, insulineresistentie, voedselallergie, stress, en ga zo maar door. Een lange lijst. Dat is de brand die geblust moet worden. Dat is het probleem dat aangepakt moet worden. Niet het weghalen van de brandweermannen. Niet het aanpakken van cholesterol.
Het beschadigde en gekrompen LDL past niet in het draaideursysteem, de receptor van de lever herkent de gekrompen LDL niet en het wordt dus ook niet opgenomen door de lever. De hoeveelheid beschadigd LDL neemt dus toe.
Aderverkalking
We moeten nu even kijken naar de échte oorzaak van arterosclerose, aderverkalking. Een bloedvat bestaat uit verschillende lagen. De beschadigde LDL kan de binnenwand van bloedvaten beschadigen. Daardoor ontstaan gaten. De OxLDL, geoxideerde ofwel beschadigde LDL, kan door die gaten glippen en komt dus op een verkeerde plek terecht, tussen de lagen van de vaatwand. Wat vervolgens gebeurt is dat zogeheten macrofagen die ontsnapte boeven volgen. Macrofagen histiocyten zijn een soort van pacman in je lichaam; ze verzwelgen en verteren vreemde lichamen.
Omdat de lever de OxLDL niet kan opnemen wordt het als lichaamsvreemd gezien, als een indringer. En dus gaat je immuunsysteem zich er mee bemoeien. De OxLDL wordt behandeld als een virus of een bacterie, er worden soldaatjes heen gestuurd. Deze macrofagen zijn er op indringers op te eten. Als de macrofagen de OxLDL hebben opgegeten worden het zogenaamde schuimcellen. Het wil je lichaam beschermen tegen de OxLDL, en wordt daardoor eigenlijk op zichzelf weer een probleem. Want die schuimcellen worden de plaque, de verkalking van je aderen.
Ik hoop dat duidelijk is geworden dat de maat van de cholesterol van belang is. Die blijkt niet uit reguliere onderzoeken, maar kunnen blijken uit een NMR-profiel (Nucleair Magnetische Resonantie). Daarmee kunnen de partikels worden gemeten en ook het formaat. Mocht je ooit in de gelegenheid zijn om je LDL-maat te laten onderzoeken, het is de bedoeling dat je LDL groter moet zijn dan 20,5 nm.
Uit onderzoek blijkt dat verandering van leefstijl een grote impact kan hebben. Verminder de koolhydraten in de voeding drastisch en mijd suiker. Onderzoek toont aan dat je LDL zal afnemen, en met name de kleine LDL, die je lichaam beschadigt, die voor plaque zorgt. Deze aanpassingen in je voeding zullen er voor zorgen dat je je snel beter gaat voelen, dat kan zelfs al na een paar dagen. En na twee maanden zullen je problemen voorbij zijn. Hou me te goede, niet in de ogen van je huisarts. Want je zult nog steeds behoorlijk scoren in de LDL-meting. Maar jij en ik weten dat dit niets zegt. Het gaat om de kleine LDL die schade veroorzaakt, en die zal sterk verminderd zijn.
Last but not least… statines. Wat doen die statines nu eigenlijk? Ik heb eens een cardioloog horen uitleggen dat die de vaatwand soepeler maakt, en steviger. Dat is niet helemaal correct. Statines zorgen voor meer receptoren op je lever. Je weet wel, die receptoren die de LDL herkennen en zorgen dat de lever die kan absorberen. Maar welke LDL ook al weer? Juist. De gewone, de grotere, die geen schade veroorzaken. Die kleinere LDL, die schade veroorzaakt, die wordt niet herkent door de receptoren en komt dus ook niet in de lever. De statines zorgen dus zeker voor een afname in LDL. Maar niet in de foute LDL. De goede LDL neemt af. Je zou nog kunnen argumenteren dat als de goede LDL afneemt, er ook minder LDL is om te oxideren, zodat er minder schadelijke, kleine LDL kan ontstaan. Maar een betere aanpak is om naar de bron van de aandoening te gaan, om ontsteking, insulineresistentie en oxidatieve stress tegen te gaan.
Mocht je toch overwegen om aan de statines te gaan, wat natuurlijk helemaal prima is, dan wil ik nog even wijzen op de bijwerkingen. Wat doen die statines nu daadwerkelijk? Ze blokkeren een enzym dat HMG-CoA Reductase (hydromethylglutaryl-CoA) wordt genoemd in het Engels. Het wordt gevormd door schimmelmoleculen. Dat enzym wordt geblokkeerd. Je stopt dus een proces in je lichaam. Dat enzym is er natuurlijk voor een reden, het wil iets bereiken in de lichaam. Lang verhaal kort: geen enzym, dan komt er ook geen Farnesyl Pyrofosfaat. Die naam mag je ook vergeten, het is een organische verbinding. Dat Farnesyl Pyrofosfaat zou uiteindelijk weer cholesterol worden, en CoQ-10. Twee zeer waardevolle substanties in je lichaam. Het lichaam maakt geen onnutte dingen. Geen cholesterol, dan gaat de lever in actie komen. Hij stelt een tekort aan cholesterol vast, en ‘maakt’ meer receptoren om maar zoveel mogelijk cholesterol te kunnen absorberen.
CoQ-10 is nog zo’n waardevolle voedingsstof, die betrokken is bij 95% van alle energieproductie in het lichaam. Waar heeft dat denk je de meeste impact? Welke lichaamsdelen en weefsels zouden hier iets van merken? Het zijn die delen die veel energie gebruiken. Spieren bijvoorbeeld. Statines zorgen voor spiermoeheid en spierdegeneratie. En misschien herinner je je: de belangrijkste spier in je lichaam is je hart. Dat is de ironie van dit hele statine-traject. Omdat je bang bent dat cholesterol de aderen gaat blokkeren en dus de zuurstoftoevoer voor de energieproductie afsluit neem je statines, een medicijn dat de energieproductie en -levering aan het hart afsluit. Bizar. Het hart moet dan harder gaan werken, en dat levert klachten op als een vergroot hart.
Nog zo’n harde werker die veel energie verbruikt: de lever. Dus eerst sluiten we de productie van cholesterol af en zorgen er voor dat de lever harder gaat werken, en vervolgens knijpen we de productie van de energie die daarvoor nodig is. En dan nog een lichaamsdeel dat meer energie gebruikt dan alle anderen: je brein. Je brein weegt 2% van je totaalgewicht, maar verbruikt 20% van je energie. Laten we dus statines gaan slikken om ook bij die hersenen de energietoevoer af te sluiten. Het lijkt wel alsof de uitvinders van dit schijnbaar onschuldige pilletje zelf te weinig energie in de hersentjes hebben gehad.
Wat mij persoonlijk nog het meest stoort is dat ik dit moet gaan uitleggen aan de praktijkondersteuner van de huisarts. Kwalijk. Ik ga er van uit dat dergelijke PO’s een gedegen opleiding krijgen, maar die zal wel vooral worden gevoed door de leveranciers van statines. Jammer.